BERATI

 

Rrethi BERAT

Rrethi i Beratit ben pjese ne qarkun e Beratit dhe eshte i perbere nga⁽¹⁾: BASHKIA/QYTETI Berat, BASHKIA/QYTETI Ura Vajgurore, Bistrovice, Guri i Bardhe, Konisbalte, Pashalli, Vokopole, Skrevan, KOMUNA Poshnje: Poshnje, Polizhan, Ciflik, Arrez, Agim, Banaj, Gajde, Malas Grope, Syzez, Sheqe Gajde, Hinge, Kuç, KOMUNA Velabisht: Malinat, Bilçe, Drobonik, Bardha i Ri, Starove, Velabisht, Veterik, Remanice, Gjoroven, Palikesht, Veleshnje, Duhanas, Kodras, KOMUNA Kutalli: Kutalli, Sqepur, Drenovice, Samatice, Pobrat, Reres, Komarak, Protoduar, Goriçan, Goriçan Çlirim, Malas Bregas, KOMUNA Otllak: Lapardha 1, Lapardha 2, Qershnik, Balibardhe, Dushnik, Morave, Ullinjas, Vodes e Siperme, Orizaj, Otllak. KOMUNA Lumas: Lumas, Luzaj, Pellumbas, Katundas, Zelevizhde, Belesove, Mendrak, Sheqes, Bardhaj, Pashtraj, Vodez, Krekez, Koritez. KOMUNA Vertop: Mbrakull, Vertop, Kapinove, Zgerbonje, Vodice, Fushe Peshtan, Peshtan, Drenove, Lybeshe, Tomar, Bregas. KOMUNA Terpan: Terpan, Teman, Paraspuar, Tozhar, Vokopol, Dodovec, Rehove, Zhapokike, Corogjaf, Panarit, Plashnik i Madh, Lugas, Zhitom i Madh, Zhitom i Vogel. KOMUNA Cukalat: Danafrase, Slanice, Cukalat, Allambres, Kratine, Çete. KOMUNA Roshnik: Bogdan i poshtem, Bogdan i Siperm, Dardhe, Karkanjoz, Kostren i Madh, Kostren i Vogel, Mimias, Perisnk, Qafe Dardhe, Roshnik, Roshnik i Vogel, Vojnik, Rabjak. KOMUNA Sinje: Sinje, Mbolan, Mbjeshove, Mbreshtan, Galine, Sadovice, Paftal, Kamcisht, Levan, Velçan, Osmenzeze 1, Osmenzeze 2, Plashnik i Vogel, Molisht.

Berati u përket qyteteve të rrallë ku jeta fillon qysh në lashtësinë e thellë dhe vazhdon pa u ndërprerë deri më sot. Dy çekanë guri e datojnë fillimin e jetës në të para Periudhës së Bronzit (2600-1800 p.e.s.). Dëshmitë arkeologjike tregojnë se në shek. VII-VI p.e.s. Këtu është zhvilluar një vendbanim paraqytetar, me punishtet e tij të qeramikës dhe me një jetë shoqërore të diferencuar. Në kufijtë e legjendës dhe të historisë, ky vendbanim thuhet të ketë qenë Orestiada e lashtë, i quajtur kështu ngaqë aty banonin një fis i pellazgëve, orestët, i pari i të cilëve ishte Oresti, i biri i Agamemnonit. Qyteti i mirëfilltë u themelua më 313-310 p.e.s. si qytet-kështjellë i Dasaretisë, i quajtur Antipatrea  në 216 p.e.s. nga mbreti Kasandër në kujtim të gjeneralit mëkëmbës të Lekës së Madh. Ky është emri i parë i qytetit. Pas pushtimit romak në shek. II p.e.s. ai u quajt prej tyre Albanorum Oppidum (Fortesa e Arbërve). Në shek. V, nën perandorinë Bizantine, u përforcua dhe e ndryshoi emrin në Pulheriopolis (Qytet i bukur). I pushtuar nga bullgarët në shek. IX, u quajt Belgrad (Qytet i bardhë) – Berati i sotëm.

Nën zotërimin e Muzakajve, në shek. XIII-XIV, qyteti filloi të shtrihej jashtë mureve të kështjellës. Në këtë kohë Berati arrin shtrirjen më të madhe territoriale, zhvillohet dhe bëhet një qendër e rëndësishme ekonomike, tregtare, administrative e kulturore. Në 1417 qyteti pushtohet nga turqit dhe zhvillimi i tij u ul ndjeshëm, por nga fillimi i shek. XVI ai e mori veten, për tu bërë përsëri një nga qytetet më të mëdhenj të Shqipërisë. Në shek. XVII ai vazhdonte të ishte qyteti më i madh i Shqipërisë, me 500 shtëpi të shpërndara në 30 lagje dhe me 5 medrese. Berati në këtë kohë bëhet qendra kryesore ekonomike e vendit, me zhvillim të madh të zejtarisë e të tregtisë. Tani Berati ishte kryeqendra e sanxhakut të Vlorës të përbërë nga kazatë e: Myzeqesë, Tomoricës, Skraparit, Përmetit, Pogonit, Tepelenës e Vlorës. Në Berat tregtonin mallrat e tyre tregtarë të huaj. Në shek. XVIII Berati bëhet qendër e pashallëkut të madh të Ahmet Kurt Pashës. Ali Pashë Tepelena e bashkoi atë me pashallëkun e tij të Janinës dhe përforcoi muret e kështjellës. Në këtë periudhë tregtarët e mëdhenj beratas kishin marrëdhënie me Venetikun, Triesten, Raguzën, Ankonën, Korfuzin, Maltën, Aleksandrinë, Izmirin, Selanikun, Stambollin, Sofien, Nishin, Belgradin, etj. Berati përdorte dy skela: Vlorën dhe Durrësin. Ai ishte bërë kështu kryeqendër e një sistemi të madh ndërkrahinor. Tregtarët beratas kishin agjencitë e tyre në Durrës, Vlorë, Elbasan, Korçë. Tregtarët e mëdhenj shkodranë kishin në Berat agjencinë e tyre tregtare.

Pas tërmetit Berati mori pamjen e sotme në shek. XVIII dhe sidomos në shek. XIX, pas tërmetit të vitit 1851. Në fund të viteve 30 të shek. XIX Berati kishte 8000 banorë dhe si të gjithë qytetet e tjerë ruante karakterin e ekonomisë së vogël zejtare. Tashmë ishin shfaqur punishtet e tipit të manifakturave, por ende të paçliruara nga normat tradicionale esnafore. Nga mesi i shek. XIX Berati zinte vendin e dytë pas Shkodrës për fuqinë ekonomike të tregtarëve të mëdhenj, të cilët kishin korrespondentë ose agjenci në Durrës e Vlorë si edhe në Trieste, Korfuz e Maltë. Ekzistonin punishte me 5 deri 10 krahë pune dhe disa fabrika të vogla mielli e vaji. Në fund të viteve 1800 në qytet kishte 820 punishte zejtare e dyqane, duke qenë kështu qendra më e lulëzuar ekonomike, tregtare e kulturore e Shqipërisë së Jugut.

 

Qytet muze

Në vitin 1961 Berati u shpall zyrtarisht qytet muze. Ai është qytet muze me pasuri të konsiderueshme monumentesh dhe me vlera të larmishme për nga gjinitë, të cilat përbëjnë një dëshmi të trashëgimisë kulturore, historike e artistike, të jetës e të punës, të realizuara mjeshtërisht brez pas brezi nga banorët e tij. Nga zonifikimi dhe nga përcaktimi i kategorisë së monumenteve qyteti ndahet në tri zona : zona muze, zona e mbrojtur dhe zona e lirë.

Sot Berati trashëgon 210 objekte muzeale, nga të cilat 150 janë objekte në këmbë. Prej tyre 60 janë monumente të kategorisë së parë dhe të tjerat të kategorisë së dytë.

Midis këtyre vlerave, nga më të spikaturat janë⁽²⁾ :

· Kalaja e Beratit, e ndërtuar mbi kodrën shkëmbore në formë trekëndëshi, me perimetër të mureve 1440 m, me 24 kulla e me dy porta. Me themelet e saj ilire, e rindërtuar disa herë në shekujt VI, XIII, XV dhe XIX ajo është sot jo vetëm një nga kështjellat më të mëdha të banuara, por edhe një arkiv i gurtë që ofron varietete stilesh dhe kontributesh të epokave të ndryshme : ilire, romako-bizantine, shqiptare e turke. Kështjella është pjesë e legjendës së vjetër e të bukur të Tomorit dhe Shpiragut. ⁽⁴⁾

· Kalaja e Krotinës (Dimalit) në fshatin Bistrovicë. Në perëndim të Beratit, në Malësinë e Shpiragut ndodhet qyteti antik i Dimalit. I ngritur mbi kodra, të cilat kishin një syprinë kryesisht të rrafshtë dhe rrethoheshin me një mur të vetëm pa pasur akropol. Identifikimi i qytetit Dimal me kalanë e Krotinës është bërë nga zbulimi i katër fragmenteve tjegullash me mbishkrimin DimaMitan (dimalitan). Dimali ka qenë një nga qytetet më të fortifikuara të Ilirisë Jugore dhe luajti një rol të rëndësishëm në luftërat iliroromake. Në vitin 219 p.e.s. Demeter Fari kishte vendosur një garnizon në Dimal, i cili konsiderohen si një qytet që s´e merrte dot dora e armikut. Ushtritë romake të komanduara nga Luc Emili mundën ta shtien në dorë qytetin pas një rrethimi, duke përdorur me shumicë mjete sulmi. Në vitin 205 p.e.r., Dimali figuron përsëri i rrethuar nga ushtritë romake (Liv. XXIX, 12), por kësaj radhe ai ndodhej në duar të maqedonasve. Në kushtet e paqës, që ju parashtruan Filipit V nga prokonsulii romak Semproni, Dimali kalonte në duar të romakëve. Një nga arsyet që Dimali lakmohej kaq shumë si prej maqedonasve ashtu edhe prej romakëve ishin padyshim edhe fortifikimet e tij, por prej tyre sot ruhen vetëm gjurmë fare të pakta; ato përfaqësohen nga blloqe të veçuara guri, të punuara në forma të rregullta drejtkëndëshe, që rrethonin një kodër të përbërë nga dy kreshta, prej të cilave ajo më e larta shërbente si akropol. ⁽⁴⁾

· Kalaja e Mjeshovës në fshatin Mjeshovë.  Kalaja e Mbjeshovës ose e quajtur ndryshe dhe Kalaja e Xhaxhajt ndodhet në fshatin Mbjeshovë, në skajin verior të malit Shpirag. Kodra mbi të cilën është ndërtuar kalaja, në anën jugore, pothuajse në mënyrë paralele ka malin e Shpiragut. Kjo pjesë e kodrës si dhe ajo veriore e veriperëndimore kanë mbrojtje të mirë natyrore me faqe të thepisura të cilat përfundojnë në një luginë lumore, ndërsa në anën perëndimore ka faqe më të buta. Kalaja është e vogël, me një sipërfaqe prej 1,5-2ha. Muri rrethues ndjek konturet e majës së kodrës. Ruhet në një gjendje të mirë dhe në të gjithë gjatësinë e tij. Fortifikimi është i dyfishtë i formuar nga një mur i brendshëm përforcues duke shërbyer në të njëjtën kohë si shkallë dhe si vend vrojtimi për ushtarët. Kalaja ruhet në gjendje shumë të mirë dhe në gjithë gjatësinë e saj mund të ndiqen shumë qartë linja e mureve me përjashtim të disa ndërprerjeve fragmentare. Lartësia më e vogël e ruajtur është 0,50m dhe më e larta 4,5m. Në anën lindore ndodhen 3 kulla dhe një hyrje. Dy anësoret janë gjysëmrrethore ndërsa ajo e mesit ka formë katrore. Kulla tjetër ndodhet në anën perëndimore dhe ka formë katërkëndore por me përmasa më të vogla se kulla katërkëndore lindore. Në këtë anë pranë kullës, ndodhet një hyrje. Gjithashtu kalaja është e pajisur edhe me tre hyrje të tjera, një në anën veriore dhe dy të tjera në anën jugore.⁽⁷⁾

· Kalaja e Mbolanit në fshatin Mbolan. Një nga arteriet e rëndësishme rrugore në antikitet ishte dhe lugina e Osumit. Gjatë kësaj luginë ndodhen një sërë vendbanimesh të fortifikuara ilire, si edhe kalaja e Mbolanit. Kalaja e Mbolanit ngrihet mbi një kodër midis fshatrave Sinjë dhe Arpaxhias të rrethit të Beratit. Pjesa e sipërme e kodrës përfundon me një sipërfaqe të sheshtë mjaft të përshtatshme për banim, konturet e së cilës rrethohen nga një mur me gjatësi 660 m, që përfshin një sipërfaqe prej rreth 3 ha. Në qendër të kalasë, në pjesën më të ngritur të saj, ndodhet Akropoli, që ka një formë katërkëndëshe me një qoshe të prerë për të krijuar mundësinë e flankimit të hyrjes. Duke u nisur nga dy qoshe të këtij katërkëndëshi, zbresin dy mure të drejta, deri tek muri rrethues kryesor dhe krijohet kështu një ndarje e tretë, e cila komunikon nëpërmjet një porte me gjerësi 4,00 m me pjesën tjetër të kalasë. Muret janë ndërtuar me gurë gëlqerorë të shtresëzuar, ku gjatësia e një guri arrin nganjëherë deri në 1 m dhe lartësia nuk e kalon 0,20 m. Gjerësia e murit rrethues të platformës është 1,40 m, ndërsa e mureve të brendshme ndarës 2,30 m. ⁽⁴⁾ Në ambientet e brendshme të kalasë evidentohn gjurmë të një stere uji, në formë rrethore, si dhe disa ambiente të tjera të papërcaktuara të cilat mbase kanë lidhje me godina banimi. Ambiente të tjera ruhen edhe në anën lindore, jashtë murit rrethues. Në sipërfaqe ka gjurmë te shumta qeramike, të cilat janë kryesisht tjegulla e parete qeramike.⁽⁷⁾

· Kalaja e Peshtanit në fshatin Peshtan. Gradishta e Peshtanit ndodhet midis fshatrave Peshtan e Vërtop. Në këmbët e kodrës kalon lumi i Osumit, ndërsa ana tjetër e saj është më e thepisur dhe shikon malin Tomorr. Kalaja ndodhet në majën e kodrës duke rrethuar një sipërfaqe prej 2ha. Gjatë ekspeditës përnjohëse të ndёrrmarrё nga Neritan Ceka janë gjetur gjurmë muri të cilat ruheshin nё 15m -1,10m lartësi. Sipas banorëve të zonës, muret rrethuese kanë qenë të dukshme në pjesën e sipërme të kodrës, por edhe gjatë faqeve anësore të saj. Ështe e pamundur të identifikohen gjurmët e mureve rrethuese, si pasojë e shkatërrimeve të mëdha tё ndodhura në objekt. Shkatërrimi ka ndodhur kryesisht nga marrja e materialeve për rindërtime, megjithatë nuk përjashtohen edhe ndërhyrjet e gërmimeve klandestine. Nga ky monument, sot ruhen disa gjurmë llaçi të shpërndara në të gjithë sipërfaqen e kodrës. Mbi sipërfaqe u vunë re fragmente të shpeshta qeramike, grumbuj të mëdhenj me fragmente pitosash e amforash, të cilat shpesh herë formonin dhe enë të plota. Këto fragmente ishin të dukshme në të gjithë sipërfaqen e kodrës, por në numër shumë më të madh dhe më të shpeshta pjesën e sipërme të kodrës. ⁽⁷⁾

· Kalaja e Tomorrit në fshatin Tomorr i Madh. 

· Kalaja e Goricës në Lagjen “Goricë” të qytetit të Beratit. Siç duket, me zgjerimin e qytetit antik të Beratit u banua dhe u fortifikua kodra e Goricës, që ndodhet në anën tjetër të lumit. Këto ngulime të reja të fortifikuara janë krijuar në një periudhë kur ishte e rezikshme të qëndrojë i pambrojtur jashtë mureve të kalasë. Nga ana tjetër, në pikëpamje ushtarake, një vendosje e tillë e fortifikimeve e vështirësonte rrethimin nga kundërshtari dhe të dy fortifikimet mund të ndihmonin në një rast të tillë njëri-tjetrin me kundërsulme. ⁽⁴⁾

· Kalaja e Planckës në Vokopolë njihet në popull si Kalaja e Ali Pashë Tepelenës, ndodhet në një kodër në veri-perëndim të fshatit Vokopol të rrethit Berat. Ky fortifikim është ndërtuar mbi një kodër, me lartësi 765 m mbi nivelin e detit. Gjatë kësaj ekspedite në kalanë e Vokopolës, u vu re shkatërrimi pothuajse i plotë i mureve të kalasë aq sa ishte e pamundur të ndiqej ndonjë fragment i linjës së dikurshme të murit rrethues. Sipas banorëve tё fshatit, gurët e kalasë janë marrë dhe shfrytëzuar nga ish – Kooperativa bujqësore, gjatë periudhës komuniste. Rrënojat e mbetura të mureve vazhdojnë ende të shfrytëzohen për ndërtim nga banorët lokalë. Rasti më i dukshëm ishte ndërtimi i staneve që ndodhen pranë vendit të kalasë me gurët e marrë nga shkatërrimi i këtij objekti. ⁽⁷⁾

· Gradishta e Balibardhës në fshatin Balibardhë. Kalaja e Balibardhës e njohur ndryshe edhe si “Gradishta e Balibardhës”, ndodhet midis fshatrave Qereshnik e Balibardhë në majën e një kodre të lartë 692m mbi nivelin e detit. Kjo kala ka një pozitë dominuese pasi ndodhet në majën e një prej kodrave më të larta të zonës me një pozitë dominuese mbi fshatin Janicë. Në jugperëndim kalaja shikon luginën e Osumit, në perëndim fushën e Myzeqesë, në veri malet e Sulovës, ndërsa në juglindje ndodhet masivi i Tomorrit. Linja e ruajtur e murit ndjek konturet e majës së kodrës. Muri është i ndërtuar me blloqe ranor të gatshëm, në formë izodomike me përmasa mbi 1,30m x 0,80m x 0,30m. Në anën jugore blloqet e gurëve janë me përmasa më të mëdha, shpesh herë mbi 3,50m x 2,50m x 1m. Në disa raste janë përdorur kushtet që të ofron terreni dhe muri rrethues është ngritur mbi blloqet ranore natyrale. Më qartë linja e mureve ruhet në anën juglindore të kalasë. Në anën veriore rrethimi ka strukturë më të fortë e të punuar mirë, ruhen 5-6 rreshta blloqe gurësh ku secili bllok ka lartësinë 0,40m, kjo edhe për faktin se në këto anë faqet e kodrës janë më të buta dhe kanë nevojë për një rrethim më të sigurt dhe të fortë.⁽⁷⁾

· Vendbanimi antik i Vokopolës në fshatin Vokopolë, te Urës Vajgurore.  

· Varri monumental te lisi në Breg të fshatit Peshtan. Varri Monumental ndodhet në fshatin Peshtan, rreth 1,5 km larg tij, në një zonë kodrinore, në vendin e quajtur “Bregu i Lisit”, në një fushë të sheshtë në tokat e punuara të këtij fshati. Varri përbën një ndërtim të nëndheshëm në formë katërkëndëshe, që mbulohet me qemer cilindrik. Hapёsira e brendshme e tij ndahet nga një mur në dy ambjente, nga të cilët njëri shërbente si paradhomë e tjetri si dhomë varrimi. Në faqen perëndimore të varrit ndodhet hyrja e bllokuar nga jashtë me një pllakë guri monolite. Të dy hyrjet mbulohen me arkitrarë guri ranor. Muret e varrit janë ndërtuar me gurë ranorë me lidhje llaçi, ndërsa për ndërtimin e qemerit janë përdorur gurë çmërçi. Në pjesën e brendëshme muret janë suvatuar me një shtresë llaçi, ku mbizotëron qëlqerja. Pjesa e tavanit është e harkuar dhe ka si dekor një linjë të hollë me tulla. Ky monumnet ёshtё sërvejuar pёr herё tё parё nga Neritan Ceka, i cili mendon se si nga trajtimi planimetrik dhe nga teknika e ndërtimit ky tip varri është i njohur nga disa ekzemlarë të zbuluar në rrethin e Elbasanit, kryesisht Tepe, që karakterizohen nga përmasa të vogla dhe mbulohen me qemer tullash. Këto analogji e vendosin datimin në shekullin IV-V m.Kr. Mbi sipërfaqe ka gjurmë qeramike megjithëse në arealin përreth nuk ka asnjë gjurmë të ndonjë qendre tjetër arkeologjike. Gjatё kёsaj ekspedite u konstatua se objekti nuk ruhet në gjendje të mirë. Thellësia maksimale e ruajtur ështe 1,10-2m por rënia e dheut ka shkaktuar mbushje të hapёsirës. Brenda në varr ka blloqe gurësh të hedhur, shpesh herë këto blloqe janë me përmasa të mëdha. Po ashtu plugimi i vazhdueshëm i tokës ka ndikuar nё shkatёrrimin gradual të këtij monumenti. Përveçse faktorëve natyrorë që shkaktojnë prishje e monumentit, një rol jo më pak negativ kanë edhe gërmimet klandestine dhe ndërhyrjet në monument për qëllim vjedhjen e tij ose “gjetjen e thesarit” të fshehur. ⁽⁷⁾

· Ura e Gorricës mbi lumin Osum, e cila rreth viteve 1780 me përkujdesjen e Ahmet Kurt Pashës, nga urë druri në pjesën e sipërme, u ndërtua e gjitha prej guri. Ajo u rindërtua përsëri duke marrë pamjen që ruan sot, me parmakë betoni, në vitin 1922 nga bashkia e qytetit. Është 129,3 m e gjatë, 5,3 m e gjerë, ngrihet 10 m mbi lumë dhe ka 7 harqe me hapësira 9 deri 16,7 m.

· Ura e Velabishtit në Velabisht të Beratit. Ura e Velabishtit, e ndërtuar në mesin e shekullit të XVIII-të nga Ismail Pashë Velabishti, sundimtar i sanxhaqeve të Vlorës dhe Delvinës deri në vitin 1764, ndodhet pranë qytetit të Beratit dhe lidh këtë qytet me zonat përreth. Monumenti i ndërtuar me gurë gëlqerorë ka një arkitekturë simetrike me tre harqe, dhe dy dritare shkarkuese dhe një kurriz në kyçin e qemerit kryesorë. Në qendër të kompozimit është qemeri me hapsirë drite 11 metra në formë segmenti rrethor. Në bregun e djathtë ndodhet një qemer më i vogël i tipit shigjetë, ndërsa në bregun e majtë një qemer tjetër çerek rrethor. Fillimisht pjesa kaluese e urës ka qenë e pjerrët. Kjo pjerërrësi është zbutur gjatë kohës duke e mbushur kalldrëmin në të dyja pjesët e brigjeve. Në kohën kur funksioni i saj filloi të rritej, dhe nga një urë karvanesh u shndërrua në urë për kalimin e automjeteve, u zmadhua edhe gjerësia e saj. Në gjendjen e sotme ura e Velabishtit është përshtatur për trafik automjetesh të tonazheve të ndryshme, kalimi i shpeshtë i të cilëve ka shkaktuar prishje të monumentit. Gjendja fizike e urës nuk është e mirë dhe shpesh përdoret nga banorët e zonës si vend për grumbullimin e mbeturinave. ⁽⁷⁾

· Ura e Vjetër ndërmjet fshatrave Qelbësirë e Pashalli.  

· Ura e Vokopolës afër Ujit të Zi. Në fshatin e Vokopolës, mbi përroin e Çoragjafit, pranë burimit të “Ujit të Zi”, ndodhet Ura e Vokopolës. Kjo urë duhet të jetë ndërtuar gjatë kohës së Ali Pashë Tepelenës, pas pushtimit të Beratit dhe ka shërbyer si pikë e rëndësishme në lidhjen e luginës së Osumit me luginën e Vjosës. Ky degëzim lidhte Beratin me Tepelenën, duke kaluar nëpër këto fshatra; Vokopolë – Çorgjaf - Qafa e Gllavës – Luftinjë - Memaliaj. Ura ёshtё prej guri, me qemer të madh, me segment rrethor dhe dy dritare shkarkuese. Gjatësia e saj ёshtё 43 metra, ka tre harqe dhe dy kamare. Kalldrëmi i urës së Vokopolës është realizuar me pllaka gurësh të zinj, të vendosur këlliç. Qemeri është me dy rreshta. Për arsye të lartësisë së madhe mbi nivelin e ujit, përreth 7 metra, kalldrëmi kufizohej nga tё dy anët me parapet guri. Parapati është me pllaka guri 7 cm të larta, trashësia e parapetit është 0,20m, kurse gjerësia e shfrytëzuar e urës 2,80m. Sipas Valter Shtyllës, kjo urë datohet në vitin 1763, datim që bazohet nga një mbishkrim në urë, i cili tashmë është zhdukur. Ura e Vokopolës, një nga urat më të mëdha, më monumentale dhe të ruajtura të këtij rajoni, është restauruar kohët e fundit, funksionon ende si urë duke u përdorur nga banorët e zonës përreth. ⁽⁷⁾

· Ura e Bardhë mbi përroin e Zagorisë fshati Duhanas.

· Ura e Kaurit (Frëngu) në fshatin Poshnjë. Ura e Poshnjёs, ose e njohur ndryshe si Ura e Kaurit apo edhe Ura e Frёngut, ndodhet në fshatin Poshnjë, 500 m larg rrugёs automobilistike Urë Vajgurore-Berat. Ura ёshtё ndёrtuar në një vend fushor, dhe ndërrimi i shtratit të lumit ose tharja e tij kanë shkaktuar daljen jashtë përdorimit të kësaj ure. Gjurmët më të hershme të ndërtimit të urës janë ato të periudhës Romake të vonë, kohё kur ura shërbente për lidhjen e bregdetit me pjesën e brendshme të Shqipërisë. Gjithashtu mendohet qё kjo urё, e para e ndёrtuar nё luginёn e lumit Osum ka ndihmuar nё kalimin e karvaneve dhe qerreve që vinin nga Apollonia dhe Vlora në drejtim të Beratit. Ura e Poshnjës përbëhet nga një qemer i vogël me hapësirë drite 5 metra, i ndërtuar me tulla. Ky qemer ka një trashësi prej 0,80m dhe konturohet në pjesën e sipërme me një kornizë me tulla. Muret ballore të urës janë punuar me blloqe guri gëlqerorë të formacionit shkëmborë të vendit, të gdhendur dobët në pjesët anësore. Kalldrëmi i urës është me pllaka masive gëlqerore me trashësi të konsiderueshme, të vendosura horizontalisht. Monumenti sot ndodhet në oborrin e një shtëpie private, ruhet nё gjёndje jo të mirë, dhe nuk e kryen mё funksionin e dikurshёm tё njё ure. ⁽⁷⁾

· Rrënojat e Urës së Palecit në fshatin Vokopolë, të Urës Vajgurore.

· Rrënojat e Urës së Gurtë mbi lumin Osum, rreth 300 ml mbi urën e sotme (Ura - Vajgurore).  

· Rrënojat e Kullës së Sahatit Lagja M. Çelepie

· Kisha e Shën Mëhillit, Lagja “Mangalem”. 

· Kisha e Shën Triadhës, Lagja “Kala”. 

· Kisha e Shën Marisë fshati Mbreshtan.

· Kisha e Shën Marisë Vllahernës, Lagja “Kala”.  Shquhet për ikonostasin e saj, të gdhendur në dru të larzuar me ar, një vepër artistike e cilësisë së parë.

· Kisha e Shën Mitrit fshati Drobonik. (vetëm pët ikonostasin).

· Kisha e Shën Mitrit fshati Poliçan i komunës Poshnje.

· Kisha e Sinjës.

· Kisha e Shën Todrit Lagja “Kala” (sot Muzeu i Onufrit).  

· Katedralja Fjetja e Shën Marisë Lagja “Kala” (sot Muzeu i Artit Mesjetar). Muzeu Kombëtar "Onufri", gjendet në qendër të lagjes së banuar në kalanë mesjetare të qytetit të Beratit. Në të janë përfshirë një fond i pasur ikonografik dhe disa objekte të shërbesës. Muzeu është organizuar në mjediset e kishës së katedrales së Shën Mërisë, që është ndërtuar në vitin 1797, mbi themelet e një kishe më të vjetër me të njëjtin emër. Ky muze mban emrin e piktorit më të shquar shqiptarë të shek. të XVI, Onufrit, i cili ka lënë një fond mjaft të pasur në krijimtarinë ikonografike. Ndërtimi shquhet për ngritje në lartësi, duke përbërë një variant të rëndësishëm të arkitekturës së kultit në kalimin nga shek. i XVIII- në shek. XIX.  

· Xhamija Mbret pranë pazarit të qytetit (sot Muzeu Arkeologjik). 

· Rrënojat e Xhamisë së Kuqe Lagja “Kala”.  

· Rrënojat e Xhamisë së Bardhë Lagja “Kala”.  

· Xhamija e Beqarëve Lagja “Mangalem” (sot Ekspozita e Kulturës Popullore).  

· Xhamija e Plumbit Lagja “10 Korriku” (sot Muzeu i Arkitekturës).  

· Teqeja Xhelvetive në qytetin e Beratit. 

· Tyrbja e Abaz Aliut.

· Shtëpia ku ka patur Selinë Qeveria Provizore Lagja “Mangalem” (sot Muzeu Historik i qytetit).  

· Kinema “22 Tetori” ku u formua Qeveria Provizore Lagja “1 Maj” qyteti i Beratit.  

· Shtëpia ku u krijua Komiteti Qendror i Partisë, fshati Rroshnik.  

· Shtëpia e Todi Sotirit e Kostaq Xhokaxhiut, Lagja “Ylli i Kuq” Rr. Kostandin Leka Nr. 4 (sot Muzeu Etnografik).  

· Shtëpia e Llazër Haxhistasës, Lagja “Kala” Rr “Republika” Nr. 7, qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Mak Haxhistasës, Lagja “Kala”, Rr. “Kristaq Cepo” Nr. 2, qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Cac Dollanit, Lagja “Kala” Rr. “Kiço Brisku” Nr. 1 qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Naum Doshnikut Lagja “Kala” Rr. “Kiço Brisku” Nr. 4, qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Tol Picinanit (Haxhi Mehmeti) Lagja “Kala” Rr. “Kiço Brisku” Nr. 6, qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Taku Kiços, Lagja “Mangalem” Rr. “Andrea Vruho”, Nr. 25, qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Anastas Xhymyrteka (Romeo Heqimi dhe i vëllai) Lagja “Mangalem” Rr. “Andrea Vruho” Nr. 29 qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Mihal Bërdunit, Lagja “Mangalem” Rr. “Andrea Vruho” Nr. 31 qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Anastas Guxhumanës, Lagja “Mangalem” Rr. “Andrea Vruho” Nr. 26 qyteti i Beratit.  

· Shtëpia Gaqi Gjerkos Lagja “Mangalem”, Rr. “Kol Myzeqari” Nr. 27 qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Llambro Aguridhit Lagja “Mangalemt” Rr. “Kol Qyzeqari” Nr. 9 qyteti i Beratit.  

· Shtëpia e Llambi Kolovanit, Lagja “Mangalemt” Rr. “Kol Myzeqarit” Nr. 11 qyteti i Beratit.  

· Porta e ish shtëpisë së Vrionasve Lagja “Mangalem” , në qytetin e Beratit.  

· Ish Selamllëku i Vrionasve Lagja “Mangalem” Rr. Andrea Vusho, nr.34, në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Lili Vrahoritit Rr. Zoi Tole Nr. 23 Lagja “Mangalem” në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Sotir Doracit Lagja “Mangalem” Rr. “Tole Bojaxhiu” në qytetin e Beratit Nr. 17.  

· Shtëpia e Lip Pulit (Pasuri shteti), Lagja Partizani Rr. “Tom Karadakut”, Nr. 4, në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Nikollaq Haxhos, Lagja Partizani Rr. “Tom Karadakut”, Nr. 8 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Taq Simsisë, Lagja Partizani Rr. “Stiliano Bandilli” Nr. 8 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Luçi Dollanit, Lagja “Partizani”, Rr. “Stiliano Bandilli” Nr. 7 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Irakli Xhimitikut, Lagja Partizani, Rr. “Stiliano Bandolli” Nr. 16 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Luç Zaharisë, Lagja Partizani Rr. “Stiliano Bandilli” , në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Lefter Kolovanit, Lagja Partizani, Rr. “Stiliano Bandilli” Nr. 18 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e M. Tutulani (Nasi Pushit) Lagja Partizani Rr. “Stiliano Bandilli” Nr. 30.  

· Shtëpia e Gaqo Samarxhi, Lagja Partizani Rr. “Nikollaq Bukuri” Nr. 18 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Bozho Filerit, Lagja Partizani Rr. “Nikollaq Buhuri” Nr. 13 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Vangjel Xhekës, Lagja “Ylli i Kuq” Rr. “Thoma Arbërit” Nr. 11, 13 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Pilo Gjerkos, Lagja “Ylli i Kuq” Rr. “Thoma Arbërit” Nr. 14 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Vlash Xheblatit, Lagja “Ylli i Kuq” Rr. “Thoma Arbërit” Nr. 2 (shtetërore) në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia shtetërore Lagja “Ylli i Kuq” Rr. “Konstandin Leka” Nr. 8/10 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Syrja Haznedarit, Lagja “1 Maj” Rr. Gaqi Karakashit” Nr. 37 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Dud Mixhaxhiut Lagja “1 Maj” Rr. Gaqi Karakashit” Nr 36 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Sheh Hasanit Lagja “8 Nëntori” Rr. “Petrit Lulo”, në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Rexhep Lapit (Thimi Ziu) Lagja “8 Nëntori” Rr. “Petrit Lulo” Nr. 23 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Toli Rinës dhe dhoma me ornamentikë; Lagja “8 Nëntori” Rr. “Vëri Zaloshnja” Nr. 31 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Vajde Myftiut dhe dhoma me ornamentikë Lagja “8 Nëntori” Rr. “Vëri Zaloshnja” Nr. 9 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Skënder Kamenikut, Lagja “Çlirimi” Rr. “Tafil Skëndo” Nr. 38 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Aishe Kamenikut, Lagja “Çlirimi” Rr. “Tafil Skëndo” Nr. 55 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Ali Kokunjës, Lagja “Çlirimi” Rr. “Tafil Skëndo” Nr. 68 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Bule Makavelatit, Lagja “Çlirim” Rr. Haxhi Seno” Nr. 25 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Xhelal Qalliu, Qamil Nartës e Hasan Berberi, Lagja “Çlirim” Rr. Tafil Skëndo Nr. 107, 109 në qytetin e Beratit.  

· Shtëpia e Neki Novës, Lagja “Barikada”, Rr. “Zihni Toska”,  në qytetin e Beratit.  

· Konakët e Teqesë “Xhelvetive” pranë pazarit të qytetit.  

· Shtëpia e Stavro Manestra Lagja Partizani Rr. “S. Bandilli” Nr. 15.  

· Shtëpia e Lluk Ballaurit.  

· Shtëpia shtetërore, ish-banesa e Vrionasve, Lagja “Mangalem”.

 

Gjithashtu gjenden edhe shumë monumente natyre⁽³⁾, shume të bukura për t’u vizituar, që janë:

· Lisi i Çesmes se Prokopise ne Paftal.

· Shpella e Kapinoves

· Shpella e Shahinoves

· Geshtenjat e Mimasit

· Lisi i Pashallise

· Rrapi i Lybeshes

· Rrapi i Veleshnjes

· Rrapi i Burimit, Paftal. Prej kohesh ky monument natyre eshte thare dhe burimi pothuajse ka shteruar.

· Pylli i Kulajve, Velçan

· Rrapi i Zhitomit

· Ulliri i Drobonikut ne Palikesh

 

 

Në këtë rreth, duke u mbështetur në kriteret e Qendrës Botërore të Ruajtjes së Natyrës (IUCN), janë shpallur edhe këto zona të mbrojtura si parqe kombëtare.

 

· Mali i Tomorrit, me sip. 4,000.0 ha, zone e mbrojtur e kategorise se II me VKM nr.102, datë 15.01.1996

· Balloll, me sip. 330.0 ha, zone e mbrojtur e kategorise se IV me Rreg.MB nr.1, date 27.7.1977